Η μελέτη και η έρευνα των σκόπιμων κινήσεων παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων (ανατόμων, φυσιολόγων, κινησιολόγων, νευροφυσιολόγων, ψυχολόγων και γυμναστών). Όταν λέμε σκόπιμες κινήσεις εννοούμε τις κινήσεις που εκτελούνται για συγκεκριμένο σκοπό. Οι σκόπιμες κινήσεις συνθέτουν τις ασκήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς (π.χ.: τη μάθηση και η εκτέλεση κινητικών, αθλητικών και χορευτικών δεξιοτήτων, τη βελτίωση της δύναμης, της φυσικής κατάστασης κ.α.). Το αντικείμενο της μελέτης των σκόπιμων κινήσεων ανήκει στον ευρύτερο χώρο της κινητικής συμπεριφοράς και της ψυχολογίας. Η κινητική συμπεριφορά αναφέρεται στην έκφραση που εκδηλώνεται με τις κινήσεις που προκαλούνται από τους σκελετικούς μυς.
Παράλληλα, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον ερευνητών, για τα άτομα με κινητικές δυσκολίες, με σκοπό να γίνουν πιο παραγωγικά και αποτελεσματικά άτομα στους τομείς καθημερινής ζωής. Το ποσοστό των παιδιών που παρουσιάζουν σοβαρές κινητικές δυσκολίες κυμαίνεται από 4% έως 9% του συνολικού σχολικού πληθυσμού, ενώ στις μέτριες κινητικές δυσκολίες τα ποσοστά κυμαίνονται από 10% έως 15% (Dewey & Wilson, 2001). Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, σε πρώτο στάδιο, ένας νεαρός ασθενής πρέπει να παραπέμπεται σε ειδικούς αποκατάστασης (παιδιατρικό φυσιοθεραπευτή, εργοθεραπευτή και το παιδοψυχίατρο κτλπ).
Τι είναι η Αναπτυξιακή Διαταραχή της Κινητικής Συναρμογής
Υπάρχουν αρκετά παιδιά στην νηπιακή και πρώιμη παιδική ηλικία, που έχουν φτωχή κινητική εικόνα και χαρακτηρίζονται ‘’αδέξια’’ αντιμετωπίζοντας δυσκολίες στην ακαδημαϊκή απόδοση, στην εκτέλεση διαφόρων κινήσεων καθημερινής ζωής, λόγω της φτωχής ικανότητας αισθητηριακής τους ρύθμισης. Η κινητική αδεξιότητα, σήμερα, ερμηνεύεται με τον όρο Αναπτυξιακή Δυσπραξία ή Αναπτυξιακή Διαταραχή της Κινητικής Συναρμογής (ΑΔΚΣ). Η ΑΔΚΣ στην αρχή καθιερώθηκε ως μια μορφή ″ελάχιστης εγκεφαλικής δυσλειτουργίας’’, δηλαδή ένα σύνολο συμπτωμάτων που αφορούν τη μάθηση, την προσοχή και το έλλειμμα του κινητικού συντονισμού. Για αυτό μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να εμφανίζουν ταυτόχρονα και προβλήματα ΔΕΠ-Υ . H αναπτυξιακή δυσπραξία αποτελεί αναπηρία ή “ανωριμότητα» ενός οργανισμού ως προς την κίνηση. Πρόκειται για ”ανώριμο» τρόπο διαχείρισης της πληροφορίας από τον εγκέφαλο, που συνεπάγεται σε κακή μετάδοση των μηνυμάτων προς το σώμα και προβλήματα αντίληψης. Επίσης, ο οργανισμός για τη δυσπραξία (1987) αναφέρει ότι είναι «Μία ανεπάρκεια ή ανωριμότητα της οργάνωσης της κίνησης που σε μερικούς μπορεί να συνδέεται με προβλήματα λόγου, αντίληψης και σκέψης». Με τον όρο «αντίληψη» εννοούμε την καταγραφή και επεξεργασία των ερεθισμάτων που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μέσω των πέντε αισθήσεων (όραση, την όσφρηση, την γεύση, την αφή και τον ήχο.). Επίσης η αντιληπτική λειτουργία συνδέεται άμεσα με την κινητική ανάπτυξη καθότι η ομαλή κινητική ανάπτυξη είναι αδύνατη χωρίς αντιληπτική επάρκεια, ενώ η αντίληψη δεν έχει νόημα αν δεν συνδυάζεται με τα κινητικά πρότυπα. Για αυτό και σε μαθητές με προβλήματα οπτικής αντίληψης και αντίληψης σχέσεων στο χώρο παρατηρήθηκε σημαντική έλλειψη προσανατολισμού, διάκρισης αντικειμένων που βρίσκονται στο χώρο, διάκρισης αριστερό-δεξί, κατεύθυνσης καθώς και να εκτιμήσουν την απόσταση και την ταχύτητα (Burns και Watter (1971), Kephart (1966)).
Αυτά τα παιδιά εμφανίζουν μειωμένη κινητική συναρμογή, διαταραχές συμπεριφοράς, βιώνουν τη κοινωνική απομόνωση, την απογοήτευση, την απόσυρση, έλλειψη κινήτρων (στο σχολείο, στον αθλητισμό και στις δραστηριότητες αναψυχής) σχετικά με τα παιδιά της ηλικίας τους. Τέλος, αυτά τα παιδιά εμφανίζουν υψηλότερους δείκτες κακής φυσικής κατάστασης, που είναι ένας παράγοντας κινδύνου για την εκδήλωση προβλημάτων υγείας αργότερα ( παχυσαρκία, στεφανιαία νόσο, χαμηλή καρδιοαναπνευστική ικανότητα).
Κινητική συμπεριφορά
Το αντικείμενο της κινητικής συμπεριφοράς αποτελειται από δύο επιμέρους γνωστικούς χώρους: τον κινητικό έλεγχο και την κινητική μάθηση. Ο έλεγχος της κίνησης του παιδιού προέρχεται από την αυθόρμητη αυτο-οργάνωση και την αλληλεπίδραση των διάφορων συστημάτων (το παιδί, την δραστηριότητα και το περιβάλλον) προκειμένου να επιτευχθεί ένας λειτουργικός στόχος και είναι συνδεδεμένος με την οργάνωση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ). Επίσης, ελέγχεται από τα αντανακλαστικά και σταδιακά εξελίσσεται σε σκόπιμες κινήσεις. Αντίθετα η κινητική μάθηση εξετάζει τη μάθηση και την εκτέλεση επιδέξιων κινήσεων, ως αποτέλεσμα της εξάσκησης. Η κινητική μάθηση αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες που συντελούν στην απόδοση του ανθρώπου σε όλους τους τομείς της κινητικής δραστηριότητας.
Για να μειωθεί η αστάθεια στην εκτέλεση μιας κινητικής ακολουθίας, πρωταρχικό παράγοντα αποτελεί η δημιουργία νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων. Πολύ σημαντική είναι η έγκαιρη ανίχνευση και αξιολόγηση των παιδιών με δυσκολίες στην κίνηση για την μετέπειτα εξέλιξη των παιδιών (Wall et all., 1990), γιατί αν δεν υπάρξει η κατάλληλη υποστήριξη κατά τη παιδική ηλικία τα προβλήματα θα συνεχιστούν και στην ενηλικίωση τους. Ο Gallahue (1993) τονίζει ότι η αρχή για την απόκτηση κινητικών δεξιοτήτων είναι η Φυσική Αγωγή.
Ο ρόλος των γυμναστών
Σίγουρα, πριν την έναρξη της άσκησης, τηρούνται οι βασικές αρχές προπονητικής (αξιολόγηση – καθορισμός στόχων – σχεδιασμός – εφαρμογή – αξιολόγηση), αλλά και οι ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου. Η εκμάθηση νέας δεξιότητας και η εξάσκηση λειτουργικής κίνησης και δραστηριότητας οδηγεί σε μετρήσιμες αλλαγές στον εγκέφαλο, ενεργοποιώντας την πλαστικότητα του ΚΝΣ. Η αξία που δίνεται από την προσχολική αγωγή στη σχεδίαση προγραμμάτων παρέμβασης στην κινητική ανάπτυξη και την κινητική αγωγή στο παιδαγωγικό πλαίσιο, έχει φανεί πως βελτιώνονει τις ελλείψεις κίνησης της ΑΔΚΣ, μειώνοντας τις πιθανότητες να επηρεάσουν και άλλους τομείς της ανάπτυξης των παιδιών. Οι Καθηγητές Φυσικής Αγωγής ως Συντονιστές της Κίνησης (Movement Coach), διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο μεταξύ των εκπαιδευτικών που εμπλέκονται στην αναγνώριση – αξιολόγηση – παρεμβατική διαχείριση των μαθητών με ήπια κινητική αδεξιότητα, στο χώρο τους σχολείου, ή και με εξατομικευμένη παρέμβαση εκτός σχολείου, για τις σοβαρές κινητικές δυσκολίες. Η αξιολόγηση αποτελεί ένα από τα πιο βασικά στοιχεία της παιδαγωγικής διαδικασίας. Είναι μέσο ανίχνευσης ελλειμματικών κινητικών, ή μη συμπεριφορών, ή μέσο ανατροφοδότησης του μαθητή, αλλά και μέσο επίτευξης στόχων. Το πρόγραμμα παρέμβασης πραγματοποιείται εξατομικευμένα για τη δημιουργία ατομικού φακέλου του μαθητή, ακολουθώντας τις αρχές της Οικολογικής Παρέμβασης που προτείνεται από τους Henderson, Sugden και Barnett (2006).
Η φυσική δραστηριότητα και αγωγή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του αναλυτικού προγράμματος της προσχολικής αγωγής, αλλά και αποτελεσματικότερο εργαλείο για την προώθηση της ολόπλευρης ανάπτυξης των παιδιών. Η αδρή (φυσική) κινητικότητα προσφέρει μεγάλα οφέλη στην υγεία των παιδιών και των εφήβων, ιδιαίτερα στις ηλικίες 5-17 ετών, συνεισφέροντας στην ακαδημαϊκή απόδοση αλλά και στην νευρομυϊκή ανάπτυξη, διευκολύνοντας τις καθημερινές δραστηριότητες, αθλητικές δεξιότητες και δεξιότητες αυτο-φροντίδας (π.χ.: ντύσιμο). Επίσης, κατά την προσχολική ηλικία, οι αδρές δεξιότητες προοδεύουν σημαντικά την κατάκτηση των λεπτών κινητικών δεξιοτήτων (Berk, 2002) και αυτό γιατί πρώτα επιτυγχάνεται ο έλεγχος των μυών που βρίσκονται εγγύτερα στον άξονα του σώματος και αργότερα των πιο απομακρυσμένων μυών. Για αυτό και η ανάπτυξη των αδρών κινήσεων προηγείται των λεπτών κινήσεων των άκρων (Zimmer, 2007). Ουσιαστικά, όταν επιτευχθεί ο συνδυασμός των απαραίτητων κινήσεων για να παραχθεί η γραφή, τότε το παιδί καταφέρνει με την εξάσκηση να εκλεπτύνει σταδιακά τις κινήσεις που κάνει. Η γραφή είναι μια μυϊκή δραστηριότητα που ελέγχεται από το νευρικό σύστημα και σε κινητικό επίπεδο, έχει να κάνει με τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην κίνηση, την ισορροπία και τον έλεγχο του σώματος.
Συντονιστικές ασκήσεις
Οι συντονιστικές ικανότητες αποτελούν βάση για τη βελτίωση των φυσικών ικανοτήτων και συμβάλουν θετικά στη διαδικασία εκμάθησης δεξιοτήτων. Επομένως πρέπει να αποτελεί έμμεσο στόχο των προγραμμάτων άσκησης. Αυτό, γιατί, συμβάλλουν θετικά στην ταχύτερη εκμάθηση δεξιοτήτων και αποτελούν τη βάση για τη βελτίωση των φυσικών δεξιοτήτων. Οι συντονιστικές ικανότητες είναι: ικανότητα ισορροπίας, σύνθετη ικανότητα αντίδρασης, ικανότητα προσανατολισμού στο χώρο, ικανότητα κιναισθητικής διαφοροποίησης, και ικανότητα ρυθμού (Hirtz, 1985). Για τη βελτίωση των συντονιστικών ικανοτήτων χρησιμοποιούνται συνήθως οι ασκήσεις ισορροπίας, ευκινησίας, συντονισμού, ενδυνάμωσης και αποτελούν σημαντικές παραμέτρους, της λειτουργικής ικανότητας, που είναι απαραίτητες για την ασφαλή και αποδοτική κίνηση. Αυτές οι ασκήσεις πραγματοποιούνται είτε με το βάρος του σώματος είτε με τη χρήση βοηθητικών οργάνων. Η ισορροπία είναι η σημαντικότερη συντονιστική ικανότητα, διότι επιφέρει: 1.βελτίωση της λειτουργικής ικανότητας του ατόμου και 2.βελτίωση της ισορροπίας του νευρομυικού συντονισμού. Επίσης, η μουσικοκινητική αγωγή βοηθάει τα παιδιά με δυσπραξία, ξεπερνώντας τις δυσκολίες που αφορούν τη συνειδητοποίηση, επίγνωση και το συντονισμό του σώματος, την τόνωση και ενδυνάμωση των μυών και τη χωρική συνειδητοποίηση μέσω προγραμματισμού και οργάνωσης και κινητικών μηχανισμών (Dalcroze & Sommer) . Όπως, οι Koyrtessis, Tzetzis, Kioumourtzoglou και Mavromatis (2001), διερεύνησαν ότι το πρόγραμμα παρέμβασης είχε θετική επίδραση στα παιδιά με ΑΔΚΣ (7 με 9 ετών), καθώς οι κινητικές δυσκολίες μπορούν να βελτιωθούν.
Πρόγραμμα ανάπτυξης των συντονιστικών ικανοτήτων σε παιδιά κ εφήβους:
Κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός προγράμματος άσκησης για τη βελτίωση των συντονιστικών ικανοτήτων, τηρούνται αυστηρά κάποιες βασικές προϋποθέσεις:
- Καλό θα ήταν να πραγματοποιείται 2-3φορές/εβδομάδα
- Συνολικός χρόνος ≥10-30min ανά προπονητική μονάδα, με προοδευτική βελτίωση χρονικής διάρκειας δραστηριότητας, κυρίως στους μαθητές με προβλήματα συγκέντρωσης
- Ζέσταμα πριν την προπόνηση
- Τοποθέτηση συντονιστικών ασκήσεων στην αρχή της προπόνησης (με διαφορετικές μορφές άσκησης και ποικιλία δραστηριοτήτων)
- Έμφαση στη σωστή τεχνική των ασκήσεων
- Πρέπει τα παιδιά να εξασκούνται πάνω στις συντονιστικές ικανότητες, όσο πιο νωρίς γίνεται
- Δε πραγματοποιείται ποτέ σε συνθήκες κόπωσης και άγχους
- Δραστηριότητες στοχευμένες
- Περίοδοι ανάπαυσης
- Σταδιακή και προσεκτική αύξηση του βαθμού δυσκολίας
- Πολλά επίπεδα επιτυχίας παρά το αυστηρό ‘’περνάς και κόβεσαι’’
- Παιχνίδια χωρίς αποκλεισμούς
